Hãy ngồi yên trên xe buýt!
Sức mạnh của sự kiên nhẫn
Stay on the Bus (Hãy ngồi yên trên xe buýt) là một chương trong quyển Four Thousand Weeks: Time Management for Mortals (Bốn ngàn tuần: Hướng dẫn quản lý thời gian cho người phàm)—một trong những quyển sách tôi có dịp đọc trong tháng 2/2022. Ẩn chứa trong quyển sách là những bài học thú vị về cách nhìn nhận của con người về thời gian, và làm sao những người bình thường như chúng ta có thể sống trọn vẹn từng ngày. Tôi đặc biệt thích thú với chương 11—Hãy ngồi yên trên xe buýt—nói về sức mạnh của sự kiên nhẫn, và tôi muốn dịch một phần của chương cho các bạn cùng đọc. Dưới đây là những trích đoạn nhỏ trong chương hy vọng sẽ mang lại cho mọi người một chút chiêm nghiệm về thời gian. Enjoy!
Công bằng mà nói thì kiên nhẫn trước giờ luôn mang tiếng xấu. Thật chán ngán khi bạn được khuyên rằng phải luôn kiên nhẫn khi làm một điều gì đó. Cụ thể hơn, kiên nhẫn là một sự thụ động rất khó chịu. Nó là đức tính truyền thống hay được áp đặt lên những bà nội trợ ở nhà đợi chồng đi làm về, trong khi các ông chồng thì vẫn tung tăng ngoài đường; hay khi những dân tộc thấp cổ bé họng được khuyên hãy chờ đợi vài thập kỷ nữa để đòi quyền lợi công bằng dân chủ. Nhân viên giỏi thì phải “kiên nhẫn chờ đợi” lên chức, nhưng thường thì cảm giác chờ đợi rất lâu nên ta buộc phải kèn trống inh ỏi với sếp về những gì mình làm được. Trong tất cả những ví dụ trên, kiên nhẫn là cách chúng ta tự an ủi bản thân khi bị yếu thế, kiên nhẫn là quan điểm sống giúp người ở vị trí thấp hơn có quyền hy vọng về một tương lai tốt đẹp. Nhưng khi xã hội phát triển, có một cái gì đó đã thay đổi. Kiên nhẫn trở thành sức mạnh. Trong một thế giới không ngừng chuyển động, khả năng chống cự với sự hối hả—cho phép bản thân thêm thời gian—là sức mạnh, để giúp chúng ta làm việc đáng làm, cảm nhận cảm giác thoả mãn khi làm việc.
Lần đầu tiên tôi học bài học về tính kiên nhẫn là từ Jennifer Roberts, người dạy lịch sử nghệ thuật ở Harvard. Khi bạn học bất kỳ lớp nào của Roberts, bài tập đầu tiên của bạn đều giống nhau—một bài tập đã tạo ra bao nỗi kinh hoàng cho sinh viên. Bạn sẽ phải tìm một bức tranh, hay tượng điêu khắc ở một bảo tàng địa phương, và nhìn nó liên lục trong ba tiếng. Không email, không điện thoại, không được chạy đi mua một ly cà phê Starbucks (Roberts phải miễn cưỡng cho phép học sinh được đi vệ sinh). Khi tôi nói với một người bạn rằng tôi định sẽ tới Harvard để gặp Roberts và trải nghiệm bài tập này, cậu ấy nhìn tôi vừa ngưỡng mộ vừa có chút e dè, như thể tôi vừa tuyên bố sẽ chèo thuyền một mình xuyên Amazon vậy. Nhưng mà cậu ấy cũng không sai khi có chút lo lắng cho sức khoẻ tinh thần của tôi. Có những lúc tôi thật sự quằn quại khi ngồi trong Bảo tàng Nghệ thuật Harvard, nghĩ đến chuyện tôi sẵn sằng làm bất cứ điều gì mà trước giờ tôi không muốn làm—mua sắm, đóng đồ đạc vật dụng trong nhà, hay dùng cây đinh bấm đâm thẳng vào đùi—còn hơn là phải ngồi chờ đợi.
Phản ứng đó chẳng có gì lạ với Roberts. Lý do Roberts yêu cầu bài tập này phải kéo dài đúng ba tiếng bởi vì cô biết đó là quãng thời gian rất lâu, đặc biệt là với những người luôn trong tình trạng muốn chuyển động. Cô muốn cho mọi người trải nghiệm cảm giác đau buốt khi bị ở yên một chỗ mà không thể làm được gì khác, và nếu chúng ta có thể vượt qua được cảm giác đáng sợ đó, chúng ta sẽ nhận ra những điều quý giá bên trong. Roberts bảo tôi cô có được ý tưởng này khi nhìn thấy sinh viên của cô phải đối mặt với áp lực vô hình bắt sinh viên luôn phải “nhanh”—từ công nghệ, hay từ bản thân môi trường cạnh tranh khắt nghiệt ở Harvard—và cô nhận ra là một người thầy, cô không thể chỉ ngồi đưa ra bài tập cho sinh viên và nhận kết quả. Là người thầy, cô cảm thấy thất bại nếu cô không thể giúp học sinh của mình sống chậm lại, bởi nghệ thuật đòi hỏi sự chậm rãi. “Sinh viên cần biết được rằng các em được quyền có nhiều thời gian để làm bất cứ điều gì,” cô nói. “Ai đó phải đưa cho các em một quy tắc sống khác hơn là những quy tắc đang ràng buộc cuộc sống của tất cả chúng ta.”
Roberts cũng đã thử bài tập do chính cô đưa ra, với bức tranh Boy with a Squirrel (Chàng trai và con sóc), bởi hoạ sĩ người Mỹ John Singleton Copley. (Bức tranh vẽ chàng trai và con sóc.) “Tôi mất chín phút để nhận ra rằng hình dáng lỗ tai của chàng trai có nét na ná với viền bụng của con sóc,” Roberts kể lại, “và Copley hình như đang cố tạo ra mối liên kết giữa con người và động vật… Tôi phải mất thêm 45 phút nữa để nhận ra những nếp gấp, nếp nhăn ở chiếc rèm phía sau gần như giống hệt với đôi mắt và lỗ tai của chàng trai.”
Chẳng có gì gọi là thụ động khi nói về tính kiên nhẫn muốn chống lại sự hối hả cả. Trên thực tế, kiên nhẫn là trạng thái chủ động, vì gần như là toàn bộ giác quan của bạn bị đánh thức để kháng cự với cảm giác hối hả—và lợi ích của nó thì vượt ra khỏi việc thưởng thức nghệ thuật. Đây là những gì đã xảy ra khi bạn dành ba giờ đồng hồ không điện thoại, không máy tính, chỉ để nhìn Cotton Merchants in New Orleans (Những người bán cotton ở New Orleans), bức hoạ của Edgar Degas. Bốn mươi phút đầu tiên, bạn tự hỏi bản thân mình đang làm gì thế này? Bạn nhớ lại—tại sao bạn có thể quên được chứ?—rằng bạn rất ghét các cuộc triển lãm tranh. Nhưng bạn vẫn chờ. Thời gian lặng lẽ trôi. Bạn tự hỏi đã hết một tiếng chưa, và khi bạn đưa tay lên xem đồng hồ, chỉ mới có 17 phút trôi qua.
Nhưng khi đến phút thứ 80, dường như có một điều đó thay đổi; bạn không biết từ lúc nào, ở đâu sự thay đổi đó đã xảy ra. Khi bạn từ bỏ nỗ lực muốn thoát khỏi cảm giác khó chịu về sự chậm chạp của thời gian, cảm giác khó chịu đột nhiên biến mất. Và lần đầu tiên, bức tranh của Degas hiện lên những bí mật được che giấu bên trong nó: bạn nhận ra nét mặt phảng phất chút buồn bã và e dè của ba người đàn ông trong tranh—một trong số họ, bây giờ bạn mới để ý kỹ, là người da đen trong một rừng người da trắng—và một cái bóng bạn chưa nhìn thấy trước đó như thể có một người thứ tư dấu mặt. Chẳng lâu sau, bạn như cảm nhận được toàn bộ cảnh sắc trong tranh: sự ẩm thấp, chật chội trong căn phòng ở New Orleans, những kẽ nứt trên sàn nhà, và bụi trong không khí.
Nhiếp ảnh giá người Mỹ gốc Phần Lan Arno Minkkinen kể về sức mạnh của sự kiên nhẫn qua một câu chuyện về trạm xe buýt ở Helsinski. Trạm xe buýt có hơn 20 bến nhỏ với rất nhiều các tuyến xe buýt khác nhau xuất phát từ đây—phần đầu tiên của cuộc hành trình, dù bạn lên bất kỳ chuyến xe buýt nào, đều đi qua và dừng lại ở những điểm giống nhau. Hãy nghĩ đến mỗi điểm dừng là một năm trong sự nghiệp của bạn, Minkkinen chia sẻ lại cho các học trò của anh. Ví dụ như bạn chọn con đường nghệ thuật—những năm đầu tiên bạn học về ảnh khoả thân và bắt đầu góp nhặt bộ sưu tập của chính mình. Ba năm sau (hay sau ba bến đỗ), bạn hăm hở khoe bộ sưu tập của mình với chủ phòng tranh, nhưng rồi bạn lại được nói rằng tác phẩm của bạn chẳng có gì nổi bật; nó giống như các tác phẩm của những nhiếp ảnh gia khác. Và thế là bạn nhận ra bạn có xuất phát điểm giống những người khác. Bực bội, bạn bước khỏi xe buýt, bắt taxi, và quay trở lại nơi bạn bắt đầu ở trạm xe buýt. Lần này bạn chọn một chuyến xe buýt khác, một chuyên môn khác. Nhưng rồi sau vài bến (hay sau vài năm), mọi chuyện lại lập lại: những sản phẩm của bạn cũng chẳng có gì khác biệt, những gì bạn tạo ra không có phong cách riêng.
“Vậy thì phải làm sao?” “Đơn giản thôi,” Minkkinen giải thích, “Hãy ngồi yên trên xe buýt!” Khi bạn bắt đi xa hơn một chút và ngồi đủ lâu, bạn sẽ nhận ra các tuyến đường bắt đầu rẽ nhánh, và đi đến những nơi khác nhau. Đó chính là lúc bạn thấy được sự khác biệt. Nhưng sự khác biệt chỉ dành cho ai có đủ kiên nhẫn để trải nghiệm, học hỏi những kỹ năng mới, chấp nhận sao chép của người khác để tích luỹ kinh nghiệm.
Ở nhiều mặt khác của cuộc sống, chúng ta bị rơi vào guồng quay áp lực phải làm những điều mới lạ, phải thoát khỏi sự ràng buộc của những điều mang tính truyền thống—như lấy vợ lấy chồng, sinh con, làm việc công việc văn phòng. Nhưng nếu bạn luôn theo đuổi những điều mới, bạn đã từ bỏ trải nghiệm sự khác biệt trong chính cái mà bạn gọi là “lối mòn”—sự khác biệt chỉ để dành cho những ai có đủ kiên nhẫn. Như trong bài tập ba giờ đồng hồ của Jennifer Roberts, điều khác biệt chỉ bắt đầu hiện ra khi chúng ta chấp nhận dừng lại và ở yên một chỗ. Để hiểu được ý nghĩa sâu thẳm của một cuộc hôn nhân, bạn phải kết hôn với một người đủ lâu; để tạo ra mối gắn kết lâu dài với những cộng đồng và những người xung quanh, bạn phải ở yên một chỗ đủ lâu. Tất cả những điều có ý nghĩa nhất đều cần thời gian.
(Credit: Photo by Ash Gerlach on Unsplash)
Đoạn đầu rất hay nhưng đoạn sau hình như cái kết hơi gấp gáp quá